Ի՞նչ է մելանոման

Մելանոման մաշկի քաղցկեղի տեսակ է, որի ժամանակ նկատվում է մելանոցիտների (պիգմենտային բջիջների) անվերահսկելի աճ։

Մելանոցիտներ

Նորմալ մելանոցիտները տեղայնացված են էպիդերմիսի (մաշկի արտաքին շերտ) բազալ շերտում: Մելանոցիտները արտադրում են մելանին կոչվող սպիտակուցը, որը պաշտպանում է մաշկի բջիջները` կլանելով ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները: Մելանոցիտները հավասար քանակությամբ բաշխված են սև ու սպիտակ երանգ ունեցող մաշկի ներսում, բայց սև երանգ ունեցող մաշկում գտնվող մելանոցիտները ավելի շատ մելանին են արտադրում: Մուգ շագանակագույն կամ սև երանգի մաշկ ունեցող մարդիկ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումից շատ ավելի քիչ են վնասվում, քան սպիտակամաշկերը:

Մելանոցիտների բարորակ աճը հանգեցնում է խալերի (ստույգ անվանումը՝ բարորակ մելանոցիտային նևուս) և պեպենների առաջացման: Մելանոցիտների չարորակ աճը հանգեցնում է մելանոմայի: Մելանոման նկարագրվում է որպես՝

• Տեղային (In situ), եթե ուռուցքը սահմանափակվում է միայն էպիդերմիսի շերտով;
• Ինվազիվ, եթե այն տարածվել է դերմիսի շերտում;
• Մետաստատիկ, եթե այն տարածվել է այլ հյուսվածքների վրա ևս:

Մելանոմայի ամենատարածված տեսակի (տարածվող մելանոմա) զարգացման հիմնական ռիսկային գործոնները ներառում են.

• Տարիքի ավելացման հետ համատեղություն;
• Նախկինում եղած ինվազիվ մելանոմա կամ տեղային մելանոմա;
• Նախկինում եղած բազալ բջջային քաղցկեղ;
• Առկա շատ մելանոցիտային նևուսներ (խալեր)
• Բազմակի (>5) ատիպիկ նևուսներ (խոշոր կամ հիստոլոգիապես դիսպլաստիկ խալեր);
• Մելանոմայի ընտանեկան պատմություն՝ 2 կամ ավելի առաջին կարգի հարազատների մոտ;
• Սպիտակ երանգի մաշկ, որը հեշտությամբ այրվում է;
• Պարկինսոնի հիվանդություն։

Այս ռիսկային գործոնները չեն վերաբերում մելանոմայի հազվադեպ հանդիպող տեսակներին:

Մելանոմայի առաջացման պատճառները

Ենթադրվում է, որ մելանոման սկսվում է մելանոցիտային ցողունային բջիջների անվերահսկելի տարածումով, որոնք ենթարկվել են գենետիկ վերափոխման:

Մելանոմայի մակերեսային ձևերը տարածվում են էպիդերմիսի ներսում (տեղային): Պաթոլոգը կարող է այն համարել ճառագայթային կամ հորիզոնական աճի փուլ:

Հետագա գենետիկ փոփոխությունները նպաստում են ուռուցքի ներթափանցմանը բազալային թաղանթի միջով դեպի շրջապատող դերմիս՝ դառնալով ինվազիվ մելանոմա:

Հանգուցավոր (նոդուլյար) մելանոման ունի ուղղաձիգ աճի փուլ, որը ավելի վտանգավոր է, քան հորիզոնական աճի փուլը: Այն կարող է առաջանալ նախկինում առողջ դերմիսի կամ արդեն  գոյություն ունեցող ավելի մակերեսային մելանոմայի ինվազիվ մասի ներսում:

Երբ մելանոմայի բջիջները հասնում են դերմիսին, դրանք կարող են տարածվել այլ հյուսվածքների վրա՝ ավշային համակարգի միջոցով դեպի տեղային ավշային հանգույցներ կամ արյան հոսքի միջոցով դեպի այլ օրգաններ, ինչպիսիք են թոքերը կամ ուղեղը: Դրա պատահման հավանականությունը հիմնականում կախված է նրանից, թե որքան խորն են բջիջները մաշկ թափանցել:

Մելանոմայի զարգացումը ցույց տվող նշանները կարող են լինել՝

• չափսերի հանկարծակի աճ;
• մակերեսի փոփոխություն;
• խտացում՝ սովորաբար անհավասար;
• թուլացում կամ ավելի հաճախ գույնի մգացում;
• նևուսի հատվածում մազերի բացակայություն;
• նևուսի շուրջ էրիթեմատոզ սահմանագծերի առաջացում;
• նևուսի շուրջ բծավոր պիգմենտացիայի առաջացում;
• հաճախակի արյունահոսություն;
• քորի, այրոցի և ցավի առաջացում։

Մելանոմայի ռիսկի գործոնները

Մելանոման հանդիպում է տարբեր ռասսայական պատկանելիություն ունեցող մարդկանց մոտ, բայց կան որոշակի գործոններ, որոնք մեծացնում են հիվանդության ռիսկը: Մելանոմայի հավանական պատճառները կամ այն պահերը, որոնք կարող են խթանել դրա զարգացումը, ներառում են.

• Արևի ճառագայթների կանոնավոր և չափազանց մեծ ազդեցություն (նաև արևային այրվածքներ);
• Շատ բաց երանգի մաշկ: Առաջին և երկրորդ ֆոտոտիպ ունեցող մարդիկ (բաց երանգի մաշկ, աչքեր և մազեր ունեցողները) ավելի հաճախ են տառապում այս հիվանդությամբ։
• Ժառանգականություն։ Եթե հարազատներից մեկը անամնեզում ունեցել է այս հիվանդությունը, պետք է շատ ավելի զգույշ և ուշադիր լինել։
• Արական սեռ: Ռիսկի գործոն է այն պատճառով, որ արական սեռական հորմոնները խթանում են ուռուցքի ակտիվ աճը:
• Հորմոնալ հակաբեղմնավորիչ դեղահաբերի երկարատև օգտագործում: Այս դեպքում արդեն ռիսկային շրջանում են կանայք։
• Մաշկի բարորակ գոյացություններ, որոնք, տարբեր պատճառներով, կարող են վերածվել չարորակների:

Նախնական ախտահարումներ

Մելանոման կարող է առաջանալ նաև այլ կերպ՝ նորմալ արտաքին տեսքով մաշկից (մելանոմաների մոտ 75%), խալերից կամ պեպեններից, որոնք սկսում են ավելի մեծանալ և արտաքին տեսքով փոխվել: Ախտահարումները ներառում են.

• Բարորակ մելանոցիտային նևուսներ (նորմալ խալեր);
• Ատիպիկ կամ դիսպլաստիկ նևուսներ (տարօրինակ տեսք ունեցող խալեր);
• Ատիպիկ լենտիգինոզ հանգուցավոր նևուս (արևից վնասված մաշկի տափակ նևուս) կամ արևային ատիպիկ լենտիգո;
• Խոշոր կամ հսկա չափերի բնածին մելանոցիտային նևուսներ (շագանակագույն խալեր):

Որո՞նք են մելանոմայի կլինիկական ախտանիշները

Մելանոմա կարող է առաջանալ մարմնի ցանկացած մասում, ոչ միայն այն հատվածներում, որոնք հաճախ են գտնվում արևի տակ:

Չնայած մելանոման սովորաբար սկսվում է մաշկի ախտահարումներով, այն կարող է նաև հազվադեպ զարգանալ լորձաթաղանթների վրա, ինչպիսիք են շրթունքներինը կամ սեռական օրգաններինը: Երբեմն զարգանում է նաև մարմնի այլ մասերում, ինչպիսիք են՝ աչքը, ուղեղը, բերանը կամ հեշտոցը:

Մելանոմայի առաջին նշանը հաճախ անսովոր տեսք ունեցող պեպենի կամ խալի առաջացումն է: Մելանոման կարող է հայտնաբերվել վաղ փուլում, երբ այն ունի ընդամենը մի քանի միլիմետր տրամագիծ, բայց մինչ ախտորոշումը կարող է տրամագծով հասնել մինչև մի քանի սանտիմետրի:

• Մելանոման կարող է ունենալ բազմազան գույներ, այդ թվում ՝ շագանակագույն, մուգ շագանակագույն, սև, կապույտ, կարմիր և երբեմն բաց մոխրագույն:
• Պիգմենտ չունեցող մելանոմաները կոչվում են ամելանոտիկ մելանոմա:
• Կարող են լինել ռեգրեսիայի հատվածներ, որոնք ունեն նորմալ կամ սպիտակ մաշկի գույն և սպիներ։

Առանձնացնում են մաշկի մելանոմայի երեք տեսակ.

1․ Մակերեսային-տարածվող: Սա ամենատարածված ձևն է, որը կազմում է բոլոր դեպքերի մինչև 75%-ը: Սովորաբար դա բնորոշ է եվրոպոիդ ռասսայի ներկայացուցիչներին։ Առավել հաճախ այս տեսակի մելանոմա առաջանում է միջին տարիքի մարդկանց մոտ: Այս դեպքում գոյացություններն փոքր են, ձևով ավելի բարդ և ունեն անհավասար եզրեր: Գույնը կարող է տարբեր լինել՝ կարմրաշագանակագույնից մինչև մուգ-կապտավուն բծերով: Նման նորագոյացությունները հաճախ արյունահոսում են: Ուռուցքն աճում է տարածվելով մակերևույթի վրա և (կամ) ավելի խորը:

2. Հանգուցավոր։ Կազմում է դեպքերի մինչև 30%-ը։ Սա մաշկի քաղցկեղի ավելի վտանգավոր, ագրեսիվ տեսակ է: Այն արագ աճում է (4-24 ամիս) և կարող է զարգանալ նաև մաշկի վրա՝ առանց մեծ վնասների կամ փոփոխությունների: Գույնը միատեսակ է՝ սև կամ մուգ կապույտ: Երբեմն կարող է լինել նաև առանց պիգմենտավորման, նման՝ պապուլայի կամ հանգույցի (բայց շատ հազվադեպ դեպքերում)։

3. Չարորակ լենտիգո։ Այս տեսակի մելանոմայի ախտանիշները սովորաբար լինում են 60 տարեկանից բարձր մարդկանց մոտ: Դրանք ավելի հազվադեպ են հայտնաբերվում (դեպքերի մինչև 10%): Սովորաբար հիվանդությունը տարածվում է մարմնի բաց հատվածներում, առաջացնելով մինչև 3 մմ տրամագիծ ունեցող՝ մուգ կամ բաց երանգի հանգույցներ: Ուռուցքը համեմատաբար երկար ժամանակ աճում է մաշկի վերին շերտերում (քսան և ավելի տարի), հաճախ ներառելով նաև մազի ֆոլիկուլները:

Նորագոյացությունների նման բազմազանությամբ պայմանավորված, չափազանց կարևոր է իմանալ, թե ինչի վրա ուշադրություն դարձնել, որպեսզի մելանոմայի ախտորոշումը ժամանակին կատարվի և թույլ տա բուժումից առավելագույն արդյունքի հասնել:

Դասակարգումը՝ ըստ տարիքի, արևի ճառագայթման և նևուսների քանակի

Մելանոման դասակարգվում է նաև՝ ըստ արևի ազդեցության աստիճանի, տարիքի և մելանոցիտային նևուսների քանակի։

Մանկական մելանոմաներ (տասը տարեկանից ցածր)

• Չափազանց հազվադեպ;
• Հազվադեպ կապված են արևի չափազանց մեծ ազդեցության հետ;
• Մեծահասակների մելանոմայի համեմատ ՝ դրանք ավելի հաճախ ամելանոտիկ են (մարմնագույն, վարդագույն կամ կարմիր երանգի)՝ հանգուցավոր, արյունահոսող և վնասված;
• Կարող է առաջանալ հսկա բնածին մելանոցիտային նևուսում > 40 սմ տրամագծով։

Վաղ սկսվող մելանոմաներ

• Ավելի շատ տարածված է կանանց, քան տղամարդկանց մոտ;
• Ամենատարածված կլինիկական ենթատիպը մակերեսային տարածումն է;
• Կապվում է շատ մելանոցիտային նևուսների հետ;
• Հակված է առաջանալ ստորին վերջույթների հատվածում;
• Հակված է ունենալ BRAFV600E գենետիկ մուտացիա;
• Կապվում է կարճաժամկետ արևի ազդեցության հետ։

Ուշ սկսվող մելանոմաներ

• Ավելի տարածված է տղամարդկանց, քան կանանց մոտ;
• Ամենատարածված կլինիկական ենթատիպը չարորակ լենթիգոն է;
• Հաճախ առաջանում են գլխի և պարանոցի հատվածում;
• Կապվում է ամբողջ կյանքի ընթացքում արևի ազդեցության կուտակման հետ։

Մելանոման սովորաբար էպիթելային ծագում է ունենում, այսինքն՝ սկսվում է մաշկից կամ, ավելի հազվադեպ, լորձաթաղանթներից: Բայց շատ հազվադեպ, մելանոման կարող է սկսվել ներքին հյուսվածքի մեջ, ինչպիսիք են ուղեղի (առաջնային CNS մելանոմա) կամ աչքի հետևի մասի հյուսվածքները (աչքի մելանոման):

Ինչպե՞ս է ախտորոշվում մելանոման

Մելանոման կարող է կասկածվել ախտահարման կլինիկական առանձնահատկությունների կամ անամնեզում փոփոխության պատճառով: Դերմատոսկոպիկ պատկերը օգտակար է վաղ անկանոն մելանոմայի ախտորոշման համար: Որոշ մելանոմաներ կլինիկականորեն չափազանց դժվար է ախտորոշել:

Կասկածելի նորագոյացությունները վիրաբուժական եղանակով հեռացվում են 2-ից 3 մմ կլինիկական չափսերով՝ պաթոլոգիական հետազոտության համար (ախտորոշիչ հատված): Խոշոր ախտահարումների դեպքում կատարվում է բիոպսիա:

Փուլերը

Գոյություն ունի մելանոմայի 5 փուլ:  Զրոյական և առաջնային փուլերը ենթադրում են, որ ախտահարված բջիջները տեղակայված են դերմիսի արտաքին շերտում ՝ մակերեսին:

Երկրորդային և երրորդային փուլերում նկատվում է խոցերի առաջացում, բուն գոյացության լուրջ փոփոխություններ, ինչպես նաև քաղցկեղը տարածվում է դեպի մոտակա ավշային հանգույցներ: Չորրորդ փուլը բնութագրվում է ավշային հանգույցների վնասմամբ, ինչպես նաև մետաստազների տարածմամբ դեպի այլ առանձին օրգաններ:

Բուժում

Մելանոմայի բուժման մեթոդն ընտրվում է անհատապես և սկսվում է պացիենտի մանրակրկիտ հետազոտությունից: Այն սովորաբար ներառում է.

• վիրաբուժական միջամտություն՝ գոյացությունների, ինչպես նաև ախտահարված ավշային հանգույցների հեռացում;
• քիմիոթերապիա: Մոտեցումները և ծրագրերը տարբեր են՝ կախված պացիենտի անհատական խնդրից և վիճակից;
• իմունիտետի բարձրացման ապահովում:

Կանխարգելում

Խուսափում ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից

Առաջին հերթին պետք է խուսափել ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման աղբյուրներից (արևային ճառագայթներ և արհեստական արևայրուք), օգտագործել ճառագայթներից պաշտպանող միջոցներ և կրել համապատասխան հագուստ։

Ոլտրամանուշակագույն լամպերը, որոնք օգտագործվում են եղունգների ներկը չորացնելու համար ևս մեկ ուլտրամանւշակագույն ճառագայթման աղբյուր է հանդիսանում, որից ցանկալի է խուսափել^։ Չնայած այս եղանակով մաշկի քաղցկեղի առաջացման ռիսկը շատ ցածր է, այնուամենայնիվ, խորհուրդ է տրվում օգտագործել ձեռնոցներ առանց մատների կամ կիրառել 30 և ավելի արևային պաշտպանության գործոն ունեցող քսուքներ։

Օրգանիզմը օգտագործում է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները վիտամին D սինթեզելու համար, հետևաբար ճառագայթը անհրաժեշտ է վիտամինի բավարար քանակ սինթեզելու համար, բայց միևնույն ժամանակ հարկավոր է նվազեցնել մելանոմայի ռիսկը։

Արևապաշպան միջոցներ

Մելանոման կանխելու արդյունավետ միջոցներից է մաշկի պաշտպանվածությունը։ Ամառային շոգ եղանակներին խորհուրդ է տրվում օգտագործել  50 և ավելի SPF ունեցող արևապաշտպան քսուքներ,  որոնք պաշտպանում են մաշկը UVA/UVB ճառագայթներից։

Կան մտահոգություններ, որ արևապաշտպան քսուքները կարող են առաջացնել արևից կեղծ պաշտպանվածության զգացում։ Մաշկը պաշտպանելու համար կա մի քանի հստակ կանոններ՝

• Սահմանափակել արևի տակ գտնվելու ժամանակը հատկապես՝ ցերեկային ժամերին;
• Պետք է հիշել, որ արևի վնասակար ազդեցությունը կարող է լինել ոչ միայն նրա ուղիղ ճառագայթների ներքո, այլ նաև ստվերում գտնվելու ժամանակ։

Շատ կարևոր է պարբերաբար ուսումնասիրել մարմնի բոլոր խալերը և կասկածների դեպքում անպայման դիմել բժշկի:

Գրանցվել կարող եք՝ 011 55 00 22, 044 55 00 22 հեռախոսահամարներով։

Հասցեներ՝

Սայաթ-Նովա 15 (ներքին՝ 1)

Կոմիտաս 37 (ներքին՝ 2)

Գայի պող․ 16 | Մեգամոլ (ներքին՝ 3)

Դավթաշեն 2-րդ թղմ․ 39/2 (ներքին՝ 4)

Սարյան 19-21 (ներքին՝ 5)